samenvatting

Het begin van het verhaal speelt zich af in de tweede wereldoorlog. De familie Steenwijk schrok, wanneer ze buiten pistoolschoten horen. De NSB’er Fake Ploeg werd doodgeschoten door verzetsstrijders. Het lichaam van Fake Ploeg werd door de familie Korteweg voor het huis van de familie Steenwijk neergelegd. De duitsers kwamen even later eraan en straften meteen de familie Steenwijk. De ouders van Anton werden meegenomen en gefusilleerd. De broer van Anton werd bij de buren doodgeschoten. Anton werd echter naar een politiebureau gebracht waar hij een nacht in de cel moet overnachten. Hier komt hij een vrouw tegen, die hem vertelde dat hij altijd moest onthouden dat het de duitsers waren die zijn familie pijn hadden gedaan en niet de verzetters die Fake Ploeg dood hadden geschoten.

Anton wordt door zijn oom en tante opgevoed in Amsterdam. Hij ging in die tijd medicijnen studeren. In 1952 ging Anton weer terug naar Haarlem, om de plek te bezoeken waar het huis heeft gestaan. Hier staat nu een monument waar alle gesneuvelden gijzelaars van de oorlog op staan. Hij ziet hier zijn ouders op staan, maar zijn broer Peter kan hij niet vinden.

In 1956 komt Anton de zoon van Fake Ploeg tegen in Amsterdam. Anton heeft met deze Fake Ploeg jr. een gevoelig gesprek over de vader van Fake. Anton vond dat Fake Ploeg een slechte man was, maar Fake jr. ontkende het. Fake jr. en Anton krijgen ruzie en Fake jr. gooide met een steen een spiegel van Anton kapot en besloot om weg te gaan. Wel dankt Fake jr. Anton, omdat hij altijd zo tolerant tegenover hem was, ook al was zijn vader een NSB’er.

Anton wordt een anesthesist en trouwt met Saskia. In 1966 komt Anton Cor Takes tegen, degene die samen met zijn handlangster de NSB’er Fake Ploeg hadden vermoord. Hij vertelde precies hoe ze Fake Ploeg hadden vermoord. Verder vertelde Takes dat zijn handlangster gewond was geraakt, waardoor hij haar moest achterlaten. Anton dacht meteen dat het de vrouw was, met wie hij in de cel zat op de dag van de aanslag. Ook vertelde Cor Takes dat Fake Ploeg de dood verdiende en dat hij het zo opnieuw zou doen.

Anton scheidt van Saskia en trouwt weer dan met een nieuwe vrouw, genaamd Liesbeth. In deze periode heeft Anton veel last van psychologische problemen, die mede door de herinneringen van de oorlog zijn veroorzaakt. In 1981 komt Anton tijdens een demonstratie in Amsterdam zijn oude buurmeisje Karin Korteweg tegen. Ze vertelde Anton waarom zij en haar vader het lichaam van Fake Ploeg voor het huis van Anton hadden verplaatst. Karin vertelde dat ze het lichaam naar de andere buren wilde brengen, maar haar vader zei dat er bij die buren joden schuilden. Dit was een reden om het lichaam naar de familie Steenwijk te verplaatsen.

Tijd verloop en decor

tijdsverloop:
het boek speelt zich af over een periode van ongeveer 30 jaar. er zitten flashbacks in aan het eind van het verhaal. het verhaal word gronologisch verteld met 4 tijd sprongen: 
De 1e episode speelt zich af in januari 1945
de 2e episode in 1952
de 3e episode in 1956
de 4e episode in 1959 tot 1966
de laatste episode in 1981.
De vertelde tijd is dus 36 tot 37 jaar (1945-1981), terwijl de verteltijd 246 pagina’s is.

Decor
Het verhaal begint in de Haarlemse villastraat. Daarna woont Anton in Amsterdam: Anton is dan bezig met opgroeien van een kind in een tiener/volwassene. Hij woont bij zijn oom en tante in Amsterdam.

In het derde deel van het boek is het 1956 in Amsterdam: Anton is een studerende twintiger.

In het vierde deel is hij getrouwd met Saskia de Graaff en heeft een dochter, Sandra. Het is onduidelijk waar zij wonen, maar waarschijnlijk in de buurt van Amsterdam.

In de laatste episode Anton woont overal en nergens: zowel in Nederland als in Zuid-Italië. Hij is rond de veertig/vijftig, is met zijn tweede vrouw en heeft een zoon, Peter.

vertelwijzen

Het verhaal is geschreven vanuit een personaal perspectief (hij/zij), namelijk vanuit Anton. De lezer ziet en ‘ervaart’ alles door zijn ogen, maar er wordt op bepaalde momenten ook een beschrijving gemaakt van Antons leven en dan staat de verteller verder weg van het verhaal.

Thema

Dood door schuld
Het boek gaat voornamelijk over Anton die zich bezig houdt met het probleem van de schuldvraag. Hij is constant op zoek naar wie schuldig is voor de aanslag die tijdens de tweede wereldoorlog is gepleegd waardoor zijn leven zo erg is veranderd. Ook is de schuldvraag algemener toe te passen op de Tweede Wereldoorlog in het algmeneen en niet alleen Antons eigen ervaring. Door middel van het dobbelsteenmotief probeert Mulisch te laten zien dat oorlogen vaak chaotisch verlopen en veel over het algemeen op toeval berust in zulke situaties. Anton ontdekt op het einde van het boek waarom de aanslag is gepleegd, maar het voelt niet als een goed antwoord omdat de beslissing van de Duitsers voornamelijk op toeval berust.

Oorlog
Het verhaal speelt zich af aan het eind van de tweede wereldoorlog. Het is een heel belangrijk thema in het verhaal. Het gaat allemaal om de aanslag en dat was gebeurd in de tweede wereldoorlog. De aanslag blijft Anton de hele tijd achtervolgen. Het verhaal gaat vanaf het begin tot het eind over de psychische gevolgen die de oorlog meebracht.

Personages

n het verhaal is er maar één hoofdpersoon, de anderen zijn bijfiguren die het verhaal ondersteunen 

Anton Steenwijk
De hoofdpersoon is het verhaal is Anton van Steenwijk. Hij was in het begin van het verhaal nog maar twaalf toen de aanslag plaatsvond. Hij heeft tijdens de tweede wereldoorlog zijn ouders en zijn broer verloren, hierdoor had hij een moeilijke jeugd. Anton komt steeds in contact met mensen die meer over de aanslag weten. Hierdoor wordt hij steeds nieuwsgieriger naar het mysterie van de aanslag. In het begin van het verhaal is Anton onzeker en bang, maar hij wordt steeds zelfstandiger en zelfbewuster, omdat hij ouder wordt. Zijn karakter is in dan in jaren gaan ontwikkelen. Geestelijk ging het niet goed met Anton toen hij volwassen was. Hij werd achtervolgd door de gedachten uit de oorlog. Aan het einde van het verhaal zijn alle vragen die Anton had, beantwoord.

Bijfiguren

Peter Steenwijk
Peter is de broer van Anton en hij wilde graag voor zichzelf opkomen. Toen het lichaam van Ploeg voor hun huis was neergelegd wilde hij het lichaam meteen weer terugleggen, zodat ze niet in de problemen zouden komen met de duitsers. Peter is nog op dezelfde dag van de aanslag gefusilleerd. Peter komt alleen in het begin van het verhaal voor

Fake Ploeg jr.
Fake Ploeg jr. was de zoon van Ploeg. Zijn vader was vermoord tijdens de aanslag, omdat Ploeg een NSB’er was. Fake vond het helemaal niet erg dat zijn vader een NSB’er was. Ook vond hij dat de verzetsstrijders schuldig waren, die veroorzaakten dat de familie Steenwijk dood werd geschoten. Hij was ook ernstig tegen het communisme.

Karin Korteweg
Karin was een verpleegster en het buurmeisje van de familie Steenwijk. Zij had samen met haar vader het lichaam van Ploeg voor het huis van Steenwijk neergelegd. Karin en haar vader zijn altijd bang geweest, omdat ze dachten dat Anton ooit wraak wilde nemen. Ze zijn daarom verhuisd naar Nieuw-Zeeland. Aan het eind heeft ze dan toch het lef om met Anton te gaan praten en om alles uit te leggen, wat er die avond gebeurde.

Cor Takes
Takes was de man die Ploeg doodschoot. Hij was een grote verzetsstrijder in de oorlog. Takes vertelde aan Anton wat er allemaal gebeurd is, zonder er een schuldgevoel bij te hebben. Ook zei Takes dat hij nu helemaal geen spijt heeft van de misdaad, omdat Fake Ploeg het verdiende. Uit het volgende citaat kun je concluderen dat Takes niet veranderd is sinds de aanslag:

Truus Coster
De handlangster van Cor Takes was Truus Coster, ze was dus ook een verzetsstrijder. Zij zat met Anton in de cel. Truus zei tegen Anton dat hij altijd moest onthouden wie zijn familie pijn had gedaan. Volgens Truus zijn het de duitsers en niet de verzetters die Ploeg doodgeschoten. Hiermee probeerde ze Takes Cor en haarzelf te beschermen.

Titel en motto

De Aanslag 

motto
Overal was het al dag, maar hier was het nacht, neen, meer dan nacht’ (C.Plinius Caecilius Secundus, Epistulae, VI, 16).
Het motto gaat over de tegenstelling tussen dag en nacht, iets wat belangrijk is in het verhaal aangezien Anton nooit meer vergeet wat er op die januarinacht in 1945 gebeurde.